Rymer Józef (1882–1922), działacz polityczny i społeczny, wojewoda śląski. Ur. 9 II w Zabełkowie w pow. raciborskim, był synem Józefa, chałupnika, i Joanny z Zielonków.
Po ukończeniu szkoły ludowej w Zabełkowie (1888–95) R. przygotowywał się do zawodu kupieckiego, jednakże mając szesnaście lat wyjechał do Westfalii. W Dellwig rozpoczął pracę w kopalni jako górnik i równocześnie działalność w organizacjach emigrantów polskich. Pochłonęła go ona tak dalece, iż R., choć uzdolniony, nie dokończył wieczorowej szkoły handlowej w Essen, dokąd dojeżdżał. Dokształcał się jednak sam i wkrótce stał się znanym polskim działaczem. Od r. 1902 był czynny w Zjednoczeniu Zawodowym Polskim (ZZP). Założoną w Dellwig filią tego Zjednoczenia kierował do przejścia w r. 1907 do pracy w Zarządzie Głównym ZZP w Bochum; dn. 9 III 1909 wybrano go na sekretarza Zarządu i powierzono funkcję redaktora naczelnego prasy związkowej. W r. 1911 został R. oddelegowany do Berlina, gdzie pełnił funkcję stałego przedstawiciela ZZP przy nowo powstałym Najwyższym Urzędzie Ubezpieczeń. Dn. 7 VI 1913 Walny Zjazd Delegatów ZZP w Berlinie wybrał R-a na prezesa Centralnego Zarządu ZZP z siedzibą w Katowicach. R. działał także m. in. w Tow. Gimnastycznym «Sokół», Tow. Czytelni Ludowych (TCL) i w kółkach śpiewaczych. Znany był przede wszystkim jako mówca na polskich wiecach i zebraniach w Westfalii, a także na Górnym Śląsku oraz jako współpracownik prasy polskiej nie tylko związkowej, ale i informacyjno-politycznej. Uczestniczył też w międzynarodowych kongresach robotniczych, m. in. hutników w Bochum (1908), górników w Paryżu i Herne (1911).
W czasie pierwszej wojny światowej był R. m. in. członkiem Komitetu Wykonawczego Niesienia Pomocy Głodującej Ludności Królestwa na Okręg Śląski (1915), Komitetu Głównego Drugiego Dnia Wstrzemięźliwości i Ofiary w Poznaniu na rzecz głodującej ludności Królestwa (1916), Prowincjonalnego Komitetu Wyborczego dla Śląska (1917), Komitetu Okręgowego TCL na Śląsku (maj 1918) i Rady Głównej TCL w Poznaniu (wrzesień 1918), współzałożycielem (1917) Tow. Oświaty na Śląsku im. św. Jacka w Opolu (od 4 II 1918 zastępca sekretarza). Był współorganizatorem Narodowego Stronnictwa Robotników (NSR) na ziemiach polskich dzielnicy pruskiej, podczas założycielskiego zjazdu NSR w Poznaniu (7 IV 1918) R. został wiceprezesem Zarządu Głównego; dzięki R-owi filie NSR na Górnym Śląsku powstawały bardzo szybko. Brał udział w utworzeniu 12 XI 1918 polskiej Rady Ludowej w Bytomiu, a potem w zakładaniu takich rad w terenie. Na zebraniu polskich działaczy śląskich w Bytomiu w dn. 19 XI t.r. został wybrany do ośmioosobowej Naczelnej Władzy dla Górnego Śląska. Wybrany na delegata na Sejm Dzielnicowy w Poznaniu (3–5 XII 1918), był jednym z czterech wicemarszałków Sejmu i członkiem Komisji do Spraw Społecznych i Robotniczych. Został wybrany do Naczelnej Rady Ludowej (NRL), a ta z kolei powołała go do 6-osobowego Komisariatu. Wybrano go też na członka Podkomisariatu NRL w Bytomiu, który zorganizował swą filię w Sosnowcu. Z ramienia Komisariatu NRL został wydelegowany w r. 1919 jako ekspert do spraw górnośląskich do Biura Prac Kongresowych na paryską konferencję pokojową, gdzie przebywał ponad 3 miesiące. Należał do zespołu, który dokonał ostatecznej redakcji noty Delegacji Polskiej na temat uwag Delegacji Niemieckiej o warunkach pokoju, złożonej w sekretariacie biura konferencji 3 VI 1919.
W czerwcu 1919 został R. posłem do Sejmu Ustawodawczego RP z ramienia NSR w okręgu wyborczym Mogilno na Pojezierzu Kujawskim. Był członkiem Narodowego Chrześcijańskiego Klubu Robotniczego. W wystąpieniu w Sejmie 30 VII 1919 opowiedział się wprawdzie za ratyfikacją traktatów wersalskiego i mniejszościowego, ale krytycznie odniósł się do ich postanowień. Wziął udział w pierwszym powstaniu śląskim, jak również w akcji pomocy uchodźcom ze Śląska. Od 9 IX 1919 wchodził w skład 5-osobowego Komisariatu Rad Ludowych Śląska z siedzibą w Sosnowcu, powstałego w miejsce zlikwidowanej sosnowieckiej filii Podkomisariatu NRL w Bytomiu. Jesienią t.r. był R. ponadto drugim delegatem rządu polskiego, obok Franciszka Sokoła, na Międzynarodową Konferencję Pracy w Waszyngtonie; zwiedził wówczas tamtejsze ośrodki polskie, uczestniczył m. in. w II Sejmie Wychodźstwa Polskiego w Buffalo.
Po utworzeniu Polskiego Komisariatu Plebiscytowego dla Górnego Śląska (PKP dla GŚl) z siedzibą w Bytomiu i mianowaniu 20 II 1920 Wojciecha Korfantego na stanowisko komisarza plebiscytowego, Komisariat sosnowiecki uległ likwidacji, a R. z ramienia NSR został jednym z trzech zastępców Korfantego. Wszedł też w skład mieszanej polsko-niemieckiej Rady Przybocznej Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej, uczestniczył w naradach kierowników powiatowych Komitetów Plebiscytowych Górnego Śląska organizowanych przez Korfantego (m. in. 27 III i 22 IV 1920). Wiosną t.r. opowiedział się za zjednoczeniem NSR z Narodowym Związkiem Robotniczym (NZR), przewodniczył I Kongresowi Robotniczemu (23–24 V 1920) w Warszawie, podczas którego NSR i NZR połączyły się w Narodową Partię Robotniczą (NPR). R. wszedł do Rady Naczelnej NPR i został zastępcą przewodniczącego Głównego Komitetu Wykonawczego tej partii. Zasiadał też w prezydium II Kongresu NPR w Krakowie (4–6 IX 1921), który ponownie wybrał R-a do Rady Naczelnej stronnictwa i powierzył wiceprezesurę Głównego Komitetu Wykonawczego partii. Jako członek Komisji Samorządowej, powołanej przez Korfantego, R. był współautorem projektu statutu organicznego woj. śląskiego. Był też członkiem Centralnego Komitetu Plebiscytowego w Warszawie ukonstytuowanego 29 VI 1920. Reprezentował polskich górników na 25. Międzynarodowym Kongresie Robotniczym w Genewie (2–6 VIII 1920) i jako jeden z jego wiceprzewodniczących został członkiem stałego Międzynarodowego Komitetu Górniczego z siedzibą w Londynie. Jako przedstawiciel ZZP, wobec osiągnięcia celów, jakie stawiało sobie II powstanie śląskie, podpisał R. odezwę z 28 VIII 1920 polskich i niemieckich władz plebiscytowych, a także organizacji politycznych i zawodowych, nawołującą do zaprzestania walk. Z ramienia ZZP uczestniczył m. in. w konferencji delegatów polskich stronnictw politycznych i organizacji zawodowych z przedstawicielami Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej w Opolu (1 III 1921) oraz podpisał odezwę polskich organizacji zawodowych Górnego Śląska z 15 III 1921 wzywającą do głosowania w plebiscycie 20 III t.r. za Polską. Był jednym z czterech przedstawicieli NPR na zebraniu PKP dla GŚl (30 IV 1921), na którym zapadła decyzja o wybuchu III powstania śląskiego. Podczas powstania R. z ramienia NPR był członkiem Komitetu (Wydz.) Wykonawczego Naczelnej Władzy na Górnym Śląsku.
Po likwidacji III powstania R. został prezesem NRL na Górnym Śląsku (NRL na GŚl) z siedzibą w Katowicach (działającej od 30 VII 1921 do 18 VI 1922), a następnie od dn. 18 VI 1922 pierwszym wojewodą śląskim i równocześnie przewodniczącym Tymczasowej Śląskiej Rady Wojewódzkiej. Jako prezes NRL na GŚl, R. bezskutecznie zabiegał, by rząd polski odwołał decyzje dotyczące likwidacji majątku PKP dla GŚl, zwłaszcza jego wywozu do Polski centralnej, oraz by spowodował przekazanie tego majątku w całości NRL na GŚl; był zwolennikiem ofensywnego kontynuowania akcji polskiej na Śląsku Opolskim, m. in. poprzez wydawanie pisma w języku niemieckim dla tej części ludności polskiej, która mogła czytać tylko po niemiecku.
Obejmując urząd wojewody, R. utracił mandat poselski. Jako wojewoda śląski witał 20 VI 1922 wkraczające na Górny Śląsk oddziały WP pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego, a 16 VII t.r. podczas uroczystości zjednoczenia Górnego Śląska z Polską przekazał oficjalnie terytorium to przedstawicielom rządu polskiego, 26 VIII t.r. witał marszałka Józefa Piłsudskiego podczas jego trzydniowej wizyty na Śląsku. Pozostał nadal związany z NPR (od 30 VII 1922 jako jej prezes honorowy), ZZP i TCL. Współorganizował polskie rzemiosło na Śląsku i udzielał się w Komitecie Wykonawczym Fundacji im. A. Mielęckiego w Katowicach. Niechętnie odnosił się do piłsudczykowskiego Związku Byłych Powstańców, uważając go za organizację awanturniczą, przynoszącą szkodę interesom kraju. R. zmarł na udar mózgu 5 XII 1922 w Katowicach i tam został pochowany. Był odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (1922) i Krzyżem Niepodległości (pośmiertnie).
Od 23 I 1906 R. był żonaty z Teresą z domu Kozubek (zm. 1976), działaczką katolicką na Górnym Śląsku w latach międzywojennych; po śmierci męża otrzymała pamiątkowy Medal Francuskiej Misji Ekonomicznej w Polsce. W małżeństwie tym R. miał dziewięcioro dzieci: Jolantę (ur. 1907), Franciszkę (ur. 1908), Marię (ur. 1909), Stefana (ur. 1910), Jana (1912–1914), Bernarda (ur. 1914), Czesława (ur. 1916), Bogusława (ur. 1919), Wiesławę (ur. 1921).
Jedna z ulic w Katowicach nosi imię R-a.
Enc. powstań śląskich, s. 227, 319, 321, 407, 494, 580; Rzepecki, Sejm 1919, s. 234, 236, 288; Śląski Słown. Biogr., I (bibliogr., F. Szymiczek); – Ajnenkiel A., Od rządów ludowych do przewrotu majowego, Wyd. 3, W. 1977; Czapliński M., Adam Napieralski 1861–1928, Wr. 1974; Demel C., Krawulski J., Rzepa K., Działalność Narodowego Stronnictwa Robotników i Narodowej Partii Robotniczej w Wielkopolsce w latach 1917–1937, W.-P. 1980; Długajczyk E., Sanacja śląska 1926–1939, Kat. 1983; tenże, Z problemów organizacyjnych Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku 1921–1922, „Zaranie Śląskie” 1971 z. 1 s. 136–7, 140–1, 143–9; Dubiel P., Charakterystyka wojewody Rymera, w: Księga pamiątkowa X-lecia Związku Urzędników Państwowych, Samorządowych i Komunalnych na Województwo Śląskie ZZ w Katowicach, Kat. 1934 s. 79–80 (fot.); Dziesięciolecie Polski Odrodzonej; Iędruszczak T., Polityka Polski w sprawie Górnego Śląska 1918–1922, W. 1958; Klosek A., Józef Rymer. Zasłużeni ludzie Śląska, „Tyg. Katol. WTK” 1967 nr 46; Konferencja Śląska Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 28 VI – 1 VII 1953, Wr. 1954 II; Kornecki A., Szaraniec K., Sylwetki patronów katowickich ulic, Kat. 1978 s. 12 (fot.); Ludyga-Laskowski J., Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, W.-Wr. 1973; Mroczko M., Polska myśl zachodnia 1918–1939, P. 1986; Pachoński J., Kraków wobec powstań śląskich i plebiscytu, W.-Kr. 1981; Piernikarczyk J., Ilustrowana księga pamiątkowa Górnego Śląska, Kat. 1923 s. 23 (fot.), 73, 77, 86, 98; Przewłocki J., Narodowa Partia Robotnicza na Górnym Śląsku w latach 1918–1921, w: W Zagłębiu Dąbrowskim i na Górnym Śląsku u progu i na początku niepodległości (1918–1922), Pod red. H. Rechowicza, Kat. 1968 s. 85, 90, 92, 101; Przybylski H., Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza w latach 1926–1937, W. 1980; Smołka L., Prasa polska na Śląsku Opolskim 1922–1939, W.-Wr. 1976; Sprawy polskie na konferencji pokojowej w Paryżu w 1919 r., W. 1965–7 I–II; Wyglenda J., Plebiscyt i powstania górnośląskie, Opole 1966; – Dziennik Polskiego Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, w grudniu 1918, P. 1918 s. 34, 51, 93, 96, 115; Piłsudski J., Pisma – mowy – rozkazy, W. 1933 V; Plebiscyty na Warmii, Mazurach i Powiślu w 1920 roku, wybór źródeł, Wyd. P. Stawecki, W. Wrzesiński, Olsztyn 1986; Polska w latach 1918–1939, Pod red. W. Wrzesińskiego, W. 1986; Protokoll des 25. International Bergarbeiter-Kongresses abgehalten im Maison du Faubourg in Genf vom 2. bis 6. August 1920, London [b.r.w.] s. 55 nn.; Protokoły posiedzeń Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku, Do druku przygotował E. Długajczyk, Opole 1977 passim; Romer E., Pamiętnik paryski 1918–1919, Wr. 1989; Spraw. stenogr. Sejmu, 1921–22; Źródła do dziejów powstań śląskich, Wr. 1963–74 I–III; –– „Dzien. Zachodni” 1982 nr 17, 1987 nr 285; „Kur. Warsz.” 1922 nr 334 wyd. poranne s. 6, nr 335 wyd. wieczorne s. 5, nr 336 dod. poranny s. 1, 6, nr 337 s. 8, 12; „Tyg. Powsz.” 1976 nr 10 (dotyczy żony Teresy); – Mater. Red. PSB: Życiorys R-a opracowany przez F. Szymiczka.
Leonard Smołka